Centrum Kultury Zamek

Debiutując w latach siedemdziesiątych, pierwsze dwa pełne metraże Malicka zwiastują mu rolę epickiego nowelisty srebrnego ekranu, kronikarza historii wygnańców z rajów i obywateli ziem niczyich. W przesiąkniętych duchem powieści Johna Steinbecka „Niebiańskich dniach”, podróży i próbie znalezienia własnego miejsca na ziemi, wiatr towarzyszy bohaterom jak cień. Mierzwi włosy trójce uciekinierów, gdy w blasku złotej godziny, przy akompaniamencie muzyki Ennia Morricone, przemierzają pociągiem rozległe równiny Teksasu. Jeszcze większym huraganem na ekran wdziera się inwazja szarańczy, dewastująca pola uprawne. Na łaskę żywiołów zdaje się również para młodych zakochanych, która, uciekając od świata, trafia na pustynne „Badlands” i wiedzie życie tułaczy, przypominające perypetie „Bonnie i Clyde’a”.

 Gdy po tak obiecującym starcie nazwisko Malicka zaczyna rozpalać amerykańską branżę filmową, obiecujący młody reżyser znika niespodziewanie na dwadzieścia lat. Po dwóch dekadach samotni oraz serii niefortunnych zdarzeń (kilka projektów pozostaje niezrealizowanych), Malick powraca z ekranizacją powieści Jamesa Jonesa. Owiany mistyczną aurą nieobecności filmowiec i projekt biorący na tapet druzgocący epizod drugiej wojny światowej na wyspie Guadalcanal, sprawia, że gwiazdy Hollywood zabijają się w kolejce do biura castingowego. „Cienka czerwona linia” z miejsca wyrasta na jeden z najważniejszych antywojennych kinowych manifestów swoich czasów. To również punkt zwrotny w twórczości Amerykanina, gdzie najważniejszym narzędziem narracyjnym w jego filmach staje się szept. Wśród gradobicia kul i eksplozji bomb żołnierze w pasmach cichych introspekcji zwracają się ku poszukiwaniom sensu dla tego chaosu – poszukiwaniom absolutu.

Milczący adresat zwierzeń ekranowych postaci Malicka rzadko kiedy pozostaje łatwy do zidentyfikowania. Samotność żołnierzy w okopach, tęsknota rozłączonego małżeństwa, pustka artystów-biznesmenów w garniturach pozostawiają po rzucanych w eter słowach głuche echo. Wobec rozlatującego się wokół porządku rzeczy Malick nie boi się sięgać po autorskie wizje kosmogonii. Ambitna i efektowna interpretacja stworzenia świata, począwszy od wielkiego wybuchu w „Drzewie życia” poraża skalą wyobraźni, ale też stała się obiektem drwin ze strony bardziej cynicznych widzów (po latach komputerowo wygenerowane dinozaury uchodzą w niektórych kręgach kinofilskich za mem).

Reżyser „Niebiańskich dni” nie boi się podniosłości w portretowaniu spotkań z Wiecznym Nieobecnym. Kameralny, introspektywny szept bywa tłumiony przez symfoniczną ścianę klasycznych kompozycji. Malick cyzeluje do perfekcji każdy kadr, rozległe plenery, designerskie wnętrza, tak jakby w sielskiej, boskiej wręcz panoramie to samotny człowiek był jedynym elementem pozbawionym iskry. Nie dziwi więc fakt, że autor „Badlands” jest istnym perfekcjonistą. Trafiające na srebrny ekran światło to jedynie ułamek (czasem kilkuset godzin) całego materiału zdjęciowego. Trwający latami montaż przypomina mozolne szukanie kompromisu między dosadnością a lekkością formy. Nic dziwnego, że od lat bezskutecznie wyczekiwane w canneńskim konkursie głównym „The Way of the Wind” owiane jest aurą tajemnicy, skoro postprodukcja „Song to Song” zajęła ponad pół dekady, a „Ukrytego życia” niemal trzy lata. Nawet gdy ostateczna wersja filmu trafia na filmowe salony, reżyser pozostaje w cieniu, nie pojawiając się na premierach i nie udzielając mediom wywiadów.

Pomimo konserwatywnych skłonności i pełnego krytyki (choć nigdy mizantropicznego) spojrzenia na ludzkość, Malick formalnie jest twórcą niebywale wszechstronnym i eksperymentującym. Obok wypieszczonych kadrów spod ręki Emmanuela Lubezkiego jest w nich miejsce na obrazy zarejestrowane kamerami VHS lub nagraniami GoPro z festiwali muzycznych. Nie trwa również w żelaznym rygorze muzyki klasycznej, pozwalając sobie w “Song to Song” zestawić kompozycje Zbigniewa Preisnera z elektro-rapem Die Antwoord, a do zespołu aktorskiego zaprosić Patti Smith lub Iggy’ego Popa.

Odkrycie lub powrót do kina Malicka to podróż umożliwiająca zakwestionowanie swojego miejsca w pędzącym, ogłuszającym rykiem świecie. To przywrócenie mocy głosu cichemu szeptowi, to oddanie się porywom wiatru. To możliwość zachłyśnięcia się pięknem natury i okazja do zadumy nad sensem i kierunkiem życia – nieważne, czy pod pretekstem zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia, czy wejścia w nieznany Nowy Rok.

Kurator retrospektywy: Adam Krośnicki-Midoń

Amerykański reżyser, scenarzysta i producent filmowy urodzony w 1943 roku w Waco (Teksas) lub w Ottawie (Illinois) – źródła podają zamiennie oba miejsca. Jako dziecko często spędzał wakacje na farmie – echa tych doświadczeń można dostrzec w jego filmach. Ukończył filozofię na Harvardzie i zdał na studia doktoranckie do Magdalen College w Oxfordzie. Opuścił uczelnię przed obroną doktoratu (o Heideggerze), wrócił do Stanów Zjednoczonych i został dziennikarzem – jego artykuły pojawiały się w takich pismach, jak „Life”, „Newsweek” czy „The New Yorker”. Potem uczył filozofii w Massachusetts Institute of Technology, gdzie zapisał się również na kurs filmowy. W 1969 roku dostał się na studia do American Film Institute’s Center for Advanced Studies. Naukę opłacał, poprawiając scenariusze do takich filmów, jak Deadhead Miles (reż. Vernon Zimmerman), Brudny Harry (reż. Don Siegel) czy Jedźmy przed siebie (reż. Jack Nicholson).

Po ukończeniu studiów dostał pierwszą pracę jako scenarzysta – napisał skrypt do filmu Z własnej kieszeni Stuarta Rosenberga z Paulem Newmanem i Lee Marvinem w rolach głównych. Po ukończeniu swojego drugiego filmu – Niebiańskich dni – przeniósł się do Francji, gdzie przez 20 lat mieszkał odcięty od świata filmowego. Wrócił dopiero w 1998 roku wraz z dziełem Cienka czerwona linia. Każdy jego film spotykał się z dużym uznaniem krytyki. Badlands zdobył główną nagrodę na festiwalu w San Sebastián, Niebiańskie dni – nagrodę dla najlepszego reżysera w Cannes, Cienka czerwona linia – Złotego Niedźwiedzia w Berlinie i siedem nominacji do Oscara. Drzewo życia, nagrodzono Złotą Palmą na festiwalu filmowym w Cannes w 2011 roku. Reżyser od lat konsekwentnie unika kontaktów z prasą (ostatniego wywiadu udzielił w latach 70.), nie promuje swoich filmów, nie odbiera nagród, trudno nawet znaleźć w internecie jego aktualne zdjęcie.